На фестывалі «Дажынкі-2024» у Валожыне, куды Аляксандр Лукашэнка прыехаў 19 кастрычніка, ён загаварыў пра блізкія выбары. Спачатку палітык заявіў, што «ніякай выбарчай кампаніі» не праводзіць. А пасля дадаў: «Але калі яны (гаворка пра беларусаў за мяжой. — Заўв. рэд.) лічаць, што гэта перадвыбарчая кампанія, — маю на гэта права». Праўда, беларускае заканадаўства кажа зусім іншае. «Люстэрка» вывучыла Выбарчы кодэкс і расказвае, ці можа Лукашэнка весці перадвыбарную кампанію за бюджэтныя грошы.
У чым рэч?
Для пачатку адзначым, што афіцыйна перадвыбарная гонка ў Беларусі яшчэ не пачалася, бо ЦВК не абвяшчаў даты галасавання. Але дзеянні Аляксандра Лукашэнкі ў апошнія тыдні з вялікай імавернасцю скіраваныя на блізкія выбары, пра што ён і сам згадаў у сваім выступе ў Валожыне: «Я пра гэта не кажу як пра перадвыбарную кампанію, але як прэзідэнт краіны, не чужы вам чалавек, вырашыў праехаць сёлета па ўсіх мерапрыемствах».
У беларускім Выбарчым кодэксе няма вызначэння паняцця «перадвыбарная кампанія», якое выкарыстаў Лукашэнка. Адзначанае толькі значэнне фразы «выбарчая кампанія» — гэта дзейнасць па падрыхтоўцы і правядзенні выбараў.
Аднак «Вялікі юрыдычны слоўнік» вызначае перадвыбарную кампанію як «сістэму агітацыйных мерапрыемстваў, якія праводзяцца палітычнымі партыямі і незалежнымі кандыдатамі з мэтай забяспечыць сабе максімальную падтрымку выбаршчыкаў на блізкіх выбарах». На гэтай трактоўцы мы і будзем грунтавацца.
Вядома, у самой актыўнасці палітыка ў сувязі з хуткімі выбарамі (нават калі невядомая іх дакладная дата) праблемы няма — гэта нармальная з’ява ў многіх краінах. Але Лукашэнка сам прызнае, што чарада яго паездак на рэспубліканскія мерапрыемствы (а яны арганізаваныя на грошы падаткаплатнікаў) звязаная з выбарамі. І ўпэўненасць палітыка, што ён «мае права» праводзіць перадвыбарную кампанію (то-бок фактычна агітаваць за сябе) за кошт бюджэту, супярэчыць заканадаўству. І вось чаму.
Як насамрэч трэба весці перадвыбарную кампанію?
Любы чалавек, які разлічвае заняць прэзідэнцкае крэсла і падыходзіць па ўсіх параметрах, можа зарэгістравацца як кандыдат і атрымаць адпаведныя дакументы ад ЦВК. Пасля ён зможа арганізаваць мерапрыемства ў сваю падтрымку. З улікам некалькіх «але».
Калі гэта невялікая сустрэча з выбаршчыкамі, месца для яе правядзення трэба арандаваць за кошт уласнага выбарчага фонду (пра яго мы раскажам падрабязней крыху ніжэй).
Калі гэта масавае мерапрыемства (пікет, мітынг ці проста «сход па-за памяшканнем»), у межах агітацыі яго можна праводзіць свабодна (прасцей кажучы, на вулічную акцыю кандыдата ў сталіцы не трэба прасіць дазволу ў Мінгарвыканкама). Усе іншыя масавыя мерапрыемствы (імаверна, сюды адносяцца і «Дажынкі») праводзяцца ў адпаведнасці з заканадаўствам.
А значыць, для таго каб выкарыстоўваць фестываль сельскай гаспадаркі для сваёй перадвыбарнай кампаніі, Лукашэнка (ці яго прадстаўнік) мусіў бы мінімум за 15 дзён да «Дажынак» падаць заяву ў Валожынскі райвыканкам, усе адпаведныя дакументы і гарантаваць бяспеку ўдзельнікаў мерапрыемства.
Але і гэтага недастаткова. Нават калі б палітык атрымаў дазвол, для таго каб «мець права» выкарыстоўваць «Дажынкі» ў межах перадвыбарчай кампаніі, яму трэба было б аплаціць іх самому.
Паводле Выбарчага кодэкса, фінансаваць сваю перадвыбарную кампанію можна толькі з выбарчага фонду. Гэта спецыяльны рахунак, які ствараецца ў «Беларусбанку» ўжо пасля рэгістрацыі кандыдата. Складацца фонд можа з грошай самога ўдзельніка перадвыбарнай гонкі і ахвяраванняў (прычым іх не могуць рабіць дзяржорганы і дзяржаўныя арганізацыі). А сам выбарчы фонд кандыдата ў прэзідэнты не можа перавышаць 10 тысяч базавых велічынь (або 400 тысяч рублёў).
Якія правы ёсць у кандыдатаў?
У Выбарчым кодэксе, дарэчы, зусім не робіцца адрознення паміж кандыдатамі ў прэзідэнты. Пра тых, хто балатуецца на гэтую пасаду паўторна, нічога не сказана. Прасцей кажучы, з пункту гледжання закона ўсе кандыдаты ідуць на выбары на роўных і нібы «з нуля». І ўсе яны павінныя мець роўныя правы — за гэтым сочаць абласныя і Мінская гарадская камісіі па выбарах прэзідэнта.
Для агітацыі кандыдаты ў роўнай ступені могуць выкарыстоўваць дзяржаўныя СМІ, уключаючы тэлебачанне і радыё. На роўных мусяць давацца і будынкі і памяшканні для сустрэч з патэнцыяльнымі выбаршчыкамі. У працэсе агітацыі ўсім забараняецца распальваць сацыяльную, расавую, нацыянальную ці рэлігійную варожасць, заклікаць да зрыву, адмены ці пераносу выбараў. Таксама забароненая купля галасоў самім кандыдатам і яго камандай у любым выглядзе.
Вяртаючыся да словаў Лукашэнкі, з пункту гледжання згаданых роўных правоў кандыдатаў, калі ён «мае права» выкарыстоўваць «Дажынкі» ў сваіх мэтах, любы іншы кандыдат зможа выступіць на канцэрце ў гонар Дня горада. Але насамрэч гэта, вядома, не так. Таму і дзейны прэзідэнт не мае юрыдычнага права марнаваць падаткі грамадзян на агітацыйныя мерапрыемствы для сваёй выгады.
Што менавіта парушае Лукашэнка?
Вядома, Аляксандр Лукашэнка — яшчэ не кандыдат у прэзідэнты і таму не мусіць выконваць апісаныя вышэй умовы. Але яго ўпэўненасць, што ён можа выкарыстоўваць «Дажынкі» ў якасці сваёй перадвыбарнай кампаніі, не адпавядае законам нашай краіны. Так, выступаючы на рэспубліканскім фестывалі, ён атрымлівае відавочную перавагу перад іншымі патэнцыйнымі кандыдатамі і выкарыстоўвае для павелічэння сваёй папулярнасці бюджэтныя грошы. Такія дзеянні можна расцаніць як парушэнне Выбарчага кодэкса. І яны маглі б стаць падставай для ЦВК пазбавіць Лукашэнку рэгістрацыі як кандыдата.
Больш за тое, выкарыстанне рэспубліканскіх мерапрыемстваў у асабістых мэтах можа трактавацца як перавышэнне ўлады або службовых паўнамоцтваў — гэта ўжо 426-ы артыкул Крымінальнага кодэкса. Другая частка гэтага артыкула апісвае адказнасць за «перавышэнне ўлады ці службовых паўнамоцтваў, здзейсненае з карыслівай ці іншай асабістай зацікаўленасці». Яна прадугледжвае пазбаўленне волі на тэрмін ад двух да шасці гадоў са штрафам ці без, а таксама з пазбаўленнем права займаць пэўныя пасады або займацца пэўнай дзейнасцю.
Чытайце таксама
